Sistematizacija i regionalni pristup izučavanju i planiranju sela Branislava Kojića

Abstract

Istraživač, naučnik, pedagog, praktičar. Sve navedene delatnosti ujedinjene su u radu Branislava Kojića. Učinio je mnogo na polju istraživanja srpskog sela, afirmisao njegove karakteristike i sistematizovao građu. Značaj Kojićevog rada je i komparativna analiza sa primerima iz drugih evropskih zemalja. Pored udžbenika i monografija koje je izdao i koji su dostupni javnosti, značajan je njegov rad na naučnim projektima ostvaren u Institutu za arhitekturu i urbanizam Srbije (IAUS) i na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Naročito je isticao važnost naučnog pristupa razvitku savremene arhitekture o čijoj ulozi je i pisao članke. Naučni projekti rađeni u IAUS-u korišćeni za ovo istraživanje Kojićevog rada su: „Stari balkanski gradovi u Srbiji, Makedoniji i Crnoj Gori“ (1965-1968); „Varošice u Srbiji XIX veka od 1815 do 1865. godine“ (1966); „Seoske varošice i seoske čaršije u Srbiji“ (1966-1967); i „Perspektive razvitka sela u Srbiji“ (1972). Kojićev doprinos sistematizaciji sela, kroz regionalni pristup, rezultirao je klasifikacijom ruralnih područja na prostoru Srbije koju je koristio i kasnije u radu na prvom, nikad dovršenom, Prostornom planu Srbije. Izučavanje seoskih naselja sprovodio je kroz niz aspekata: prema prostornim odlikama u sprezi sa agrarnim odlikama, kroz privredno-tržišni karakter, društveno-politički, hijerarhijski model, te kulturološko-običajne karakteristike. Primenjivao je metodološki sveobuhvatan multidisciplinarni pristup izučavanju i analizi sela. Značajna pažnja u naučnim projektima posvećena je izučavanju pojava u savremenom selu toga doba, naročito socio-ekonomske strukture seoskog stanovništva. Kojićev naučnoistraživački rad na problematici seoskih naselja i seoske arhitekture bio je višedecenijski, kroz ceo radni vek, te je iznedrio veoma kvalitetne i značajne rezultate, koji su relevantni i za savremene istraživače u toj oblasti. Podela sela prema strukturi na zbijena, poluzbijena i razbijena sa niz podvarijanti, zatim po veličini, te po regionalnim karakteristikama na šumadijska, pomoravska, timočka, vojvođanska, kosovsko-metohijska i druge podvarijante, utkana je u njegov rad kao temelj za nadgradnju i sagledavanje mogućeg daljeg razvoja. U današnjim izmenjenim društveno-političkim okolnostima većina njegovih istraživanja je i dalje relevantna pošto su metodološki dosledna, aktuelna u mnogim aspektima i izvorna, zbog rada na terenu i zabeleženih svedočanstva o pojavama od kojih su mnoge nestale. Danas selo ne bi trebalo da trpi posledice nekih od pređašnjih ograničenja, naročito prostorno-geografskih, ali to ne znači da ono treba da se otuđi od autohtone sredine i modifikuje u svojoj pojavnosti do uniformnosti. Trebalo bi da zadrži regionalne odlike u pogledu hijerarhije i broja naselja, u organizaciji, strukturi kućišta, arhitektonskom oblikovanju. Kojić je kroz svoj rad afirmisao upravo ove principe koje koristimo i danas, ističući geografske i topografske karakteristike, genezu i razvoj, specifične sisteme naselja i teritorija, zatim urbanističku strukturu naselja, te arhitekturu i izražajne karakteristike. Moderna tehnologija izgradnje, razvoj komunikacionih sistema, saobraćaja, globalno tržište, elementi su koji će uticati na dalju transformaciju sela. U isto vreme, globalni pokreti za zaštitu planete od raznih uzročnika njene degradacije i uništenja prirodnih resursa, teže ka cilju koji je u simbiozi prirode i ljudske delatnosti. U izučavanju odnosa seoskih naselja prema teritoriji na kojoj se nalaze kriju se te, i danas aktuelne poruke, dostupne upravo iz naučnog rada Branislava Kojića i njegovih savremenika, te naslednika koji su se bavili i bave se temom sela.